نماز جمعه

[۲۰۰۰] [۲۰۰۱] [۲۰۰۲] [۲۰۰۳] [۲۰۰۴] [۲۰۰۵] [۲۰۰۶] [۲۰۰۷] [۲۰۰۸] [۲۰۰۹] [۲۰۱۰] [۲۰۱۱] [۲۰۱۲] [۲۰۱۳] [۲۰۱۴] [۲۰۱۵] [۲۰۱۶] [۲۰۱۷] [۲۰۱۸] [۲۰۱۹] [۲۰۲۰]

ج۱، مسئله ۲۰۰۰ . نماز جمعه عبادتی است که جزء نمازهای یومیّه به حساب می‌آید و در زمان غیبت امام عصر^{(عجل الله تعالی فرجه)} واجب تخییری است، به این معنا که مکلّف در روز جمعه مخیّر است که نماز جمعه را بخواند – در صورتی که شرایطش وجود داشته باشد – یا نماز ظهر به‌جا آورد؛

البتّه، فضیلت نماز جمعه بیشتر است و اگر فرد نماز جمعه را به‌جا آورد، کفایت از نماز ظهر می‏کند و لازم نیست نماز ظهر بخواند.

کیفیّت انجام نماز جمعه

ج۱، مسئله ۲۰۰۱ . نماز جمعه دو رکعت است و کیفیّت آن مانند نماز صبح می‌باشد، با این تفاوت که در نماز جمعه، خواندن دو خطبه توسط امام جمعه قبل از نماز لازم است و باید حمد و سورۀ آن، بنابر احتیاط واجب بلند خوانده شود.

نماز جمعه دارای دو قنوت مستحب است؛ قنوت اوّل قبل از رکوع رکعت اوّل و قنوت دوّم بعد از رکوع رکعت دوّم می‌باشد و نیز مستحب است امام جمعه در رکعت اوّل بعد از حمد، سورۀ جمعه و در رکعت دوّم بعد از حمد سورۀ منافقون را بخواند.

شرایط واجب شدن نماز جمعه

واجب شدن^[۱] نماز جمعه چند شرط دارد که در مسائل بعد، به ذکر آن پرداخته می‌شود.

شرط اوّل: وقت نماز جمعه فرا رسیده باشد

ج۱، مسئله ۲۰۰۲ . وقت نماز جمعه، از زوال آفتاب یعنی اذان ظهر آغاز می‌‌شود و وقت آن تنها «اوائل عرفی ظهر» است، پس هر گاه نماز جمعه از این وقت، به تأخیر انداخته شود، وقتش تمام شده و باید نماز ظهر را به‌جا آورد.^[۲]

ج۱، مسئله ۲۰۰۳ . خواندن خطبه‌‌ها پیش از اذان ظهر اشکال دارد، هرچند پایان خطبه‏ها هنگام فرا رسیدن وقت باشد و بنابر احتیاط واجب به نماز جمعه‌ای که خطبه‌هایش قبل از اذان ظهر شروع شده، نمی‏توان اکتفا نمود، هرچند تنها خطبۀ اوّل قبل از اذان ظهر خوانده شده باشد.

ج۱، مسئله ۲۰۰۴ . اگر خطبه‌ها آن قدر طولانی شود که وقت نماز جمعه بگذرد، باید نماز ظهر خوانده شود و نماز جمعه در خارج وقت آن، قضا ندارد.

شرط دوّم: تعداد حاضرین حدّاقل پنج نفر باشد

ج۱، مسئله ۲۰۰۵ . تعداد افراد حاضر در نماز جمعه به ضمیمۀ امام جمعه، حدّاقل باید پنج نفر باشد. بنابراین، اگر پنج نفر از مسلمانان جمع نشوند که یکی از آنان هم امام باشد، نماز جمعه واجب نمی‌شود.

شرط سوّم: امام جمعه شرایط امامت را دارا باشد

ج۱، مسئله ۲۰۰۶ . شرایط امام جمعه همان شرایط امام جماعت است که قبلاً ذکر شد، با این تفاوت که امامت افراد غیر بالغ و زنان در نماز جمعه جایز نیست و بدون وجود چنین امامی، نماز جمعه واجب نمی‏شود.

شرایط صحیح بودن نماز جمعه

برای آنکه نماز جمعه صحیح انجام شود، لازم است علاوه بر سه شرط قبل (شرایط واجب شدن نماز جمعه)، شرایط دیگری نیز رعایت شود که در مسائل بعد ذکر می‌شود.

شرط اوّل: نماز، به جماعت برگزار شود

ج۱، مسئله ۲۰۰۷ . نماز جمعه به صورت فرادی صحیح نیست و باید به جماعت برگزار شود، ولی هر گاه مأموم قبل از رکوع رکعت دوّم نماز جمعه به امام برسد، می‌‌تواند اقتدا ‏کند و یک رکعت دیگر را فرادی بخواند و در این حال، نماز جمعه‏اش صحیح است؛

امّا اگر در رکوع رکعت دوّم به امام برسد، بنابر احتیاط واجب، نمی‌تواند به این نماز جمعه اکتفا کند و احتیاط واجب آن است که نماز ظهر را به‌جا آورد.

شرط دوّم: امام جمعه دو خطبه قبل از نماز بخواند

ج۱، مسئله ۲۰۰۸ . امام جمعه باید دو خطبه قبل از نماز بخواند و واجب است در خطبۀ اوّل حمد و ثنای الهی را گفته و توصیه به تقوی و پرهیزکاری نماید و یک سورۀ کوتاه از قرآن بخواند و در خطبۀ دوّم هم واجب است حمد و ثنای الهی را به‌جا آورده و بر پیغمبر اکرم^{(صلی الله علیه وآله وسلم)} و ائمّۀ معصومین^{(علیهم السلام)} صلوات فرستاده و احتیاط مستحب آن است که برای مؤمنین و مؤمنات استغفار (طلب آمرزش) کند.

ج۱، مسئله ۲۰۰۹ . حمد الهی و صلوات بر پیغمبر اکرم^{(صلی الله علیه وآله وسلم)} و ائمّۀ معصومین^{(علیهم السلام)}، بنابر احتیاط واجب، باید به عربی باشد و امّا در سایر موارد، مثل ثناء الهی و توصیه به تقوی، عربی خواندن لازم نیست؛ ولی اگر بیشتر حاضرین زبان عربی را ندانند، احتیاط لازم آن است که توصیه به تقوی به زبان حاضرین باشد.

ج۱، مسئله ۲۰۱۰ . واجب است امام جمعه هنگام خطبه، ایستاده باشد، پس هر گاه خطبه را نشسته بخواند صحیح نخواهد بود و نیز واجب است بین دو خطبه قدری بنشیند و این نشستن مختصر و خفیف باشد و لازم است امام جمعه خودش خطبه را بخواند.

شرط سوّم: مسافت بین دو نماز جمعه کمتر از یک فرسخ نباشد

ج۱، مسئله ۲۰۱۱ . مسافت بین دو نماز جمعه نباید کمتر از یک فرسخ باشد^[۳] و اگر نماز جمعۀ دیگری در مسافت کمتر از یک فرسخ بر پا شود، چنانچه با هم شروع شوند هر دو باطل می‌شوند و اگر یکی زودتر از دیگری شروع شود – هرچند به تکبیرة الاحرام باشد – اوّلی، صحیح و دوّمی، باطل خواهد بود؛ ولی هر گاه پس از برگزاری نماز جمعه معلوم شود که نماز جمعۀ دیگری هم‌زمان یا مقدّم بر آن، در مسافت کمتر از یک فرسخ برپا شده بوده، به‌جا آوردن نماز ظهر، واجب نخواهد بود.

شایان ذکر است، بر پا نمودن نماز جمعه، در صورتی مانع از نماز جمعۀ دیگر در مسافت مذکور می‌شود که خود، صحیح و جامع الشّرایط باشد و در غیر این صورت، مانع نخواهد بود.

شرط چهارم: نماز جمعه شرایط معتبر در نماز جماعت را دارا باشد

ج۱، مسئله ۲۰۱۲ . شرایطی که در نماز جماعت لازم است مثل نبودن حائل، بالاتر نبودن جای امام از مأموم و بقیّۀ شرایط، در صحیح بودن نماز جمعه نیز شرط می‌باشد.

احکام نماز جمعه

ج۱، مسئله ۲۰۱۳ . هر گاه نماز جمعه‏ای که دارای شرایط است بر پا شود، چنانچه بر پا کننده‏اش امام^{(علیه السلام)} یا نمایندۀ خاصّ ایشان باشد، حضور و شرکت در آن واجب است (یعنی فرد مخیّر نیست که بین نماز جمعه یا نماز ظهر هر کدام را که خواست انتخاب کند، بلکه لازم است در نماز جمعه شرکت نماید؛ به عبارت دیگر نماز جمعه در آن زمان، واجب تعیینی است)؛ مگر مواردی که در مسألۀ بعد ذکر می‌شود؛

امّا اگر برگزار کننده، امام^{(علیه السلام)} یا نماینده خاصّ ایشان نباشد، مثل عصر غیبت امام عصر^{(عجل الله تعالی فرجه)}، حضور و شرکت در نماز جمعه واجب (تعیینی) نیست.

ج۱، مسئله ۲۰۱۴ . هر گاه نماز جمعه‏ای که دارای شرایط است بر پا شود و بر پا کننده‏اش امام^{(علیه السلام)} یا نمایندۀ خاصّ او باشد، شرکت در آن بر چند گروه واجب نیست:

• اوّل: زنان؛
• دوّم: بردگان؛
• سوّم: مسافران، هرچند مسافری که وظیفه‏اش تمام باشد، مثل مسافری که قصد اقامت ده روز نموده است.
• چهارم: بیماران، نابینایان و افراد پیر؛
• پنجم: افرادی که فاصلۀ آنان تا محلّ نماز جمعه بیش از دو فرسخ شرعی باشد؛
• ششم: افرادی که حضور آنان در نماز جمعه به علّت باران یا سرمای شدید و مانند آن، سخت و دشوار باشد.

ج۱، مسئله ۲۰۱۵ . زنان و مسافران می‌توانند در نماز جمعه شرکت کنند و اگر نماز جمعه دارای شرایط باشد، نماز ظهر از آنان ساقط است؛ امّا به تنهایی (بدون شرکت مردان یا غیر مسافران) نمی‌توانند نماز جمعه تشکیل داده یا تکمیل کنندۀ عدد لازم (پنج نفر) باشند.

شایان ذکر است، این حکم در مورد مسافری که به جهت قصد اقامت ده روز یا غیر آن وظیفه‌اش تمام باشد، بنابر احتیاط واجب است. بنابراین، مراعات مقتضای احتیاط ترک نشود.

ج۱، مسئله ۲۰۱۶ . هنگامی که امام مشغول خطبه خواندن است، حرف زدن مکروه می‏باشد؛ البتّه اگر حرف زدن، مانع از گوش دادن به خطبه باشد، بنابر احتیاط واجب، جایز نیست، مگر در مورد استثنایی که در مسألۀ بعد ذکر می‌شود.

ج۱، مسئله ۲۰۱۷ . گوش دادن به دو خطبه، بنابر احتیاط واجب، بر کسانی که معنای خطبه را می‌فهمند، لازم است؛ ولی کسانی که معنای خطبه را نمی‌فهمند، گوش دادن بر آنان واجب نیست.

ج۱، مسئله ۲۰۱۸ . حضور در وقت خطبۀ امام جمعه، واجب نیست و اگر نماز گزاری که در خطبه‌‌ها شرکت نکرده، خود را به اصل نماز جمعه برساند، نماز جمعه‌‌اش صحیح است و از نماز ظهر کفایت می‌‌کند.

ج۱، مسئله ۲۰۱۹ . بنا بر آنچه ذکر شد، نماز جمعه در زمان غیبت امام عصر ارواحنا فداه، واجب تعیینی نیست. بنابراین، جایز است فرد در اوّل وقت ظهر شرعی، نماز ظهر را بخواند.

ج۱، مسئله ۲۰۲۰ . در زمان غیبت حضرت ولیّ عصر^{(عجل الله تعالی فرجه)} که شرکت در نماز جمعه واجب نیست، خرید و فروش و سایر معاملات، پس از اذان جمعه حرام نیست، ولی در عصر حضور امام^{(علیه السلام)} بر کسانی که حضور در نماز جمعه بر آنان واجب است، خرید و فروش و سایر معاملات، پس از اذان جمعه در صورتی که منافات با شرکت در نماز داشته باشد، حرام است و در این صورت هرچند گناهکار است ولی معامله‌اش صحیح می‌باشد.