سایر نمازهای مستحبی

[۲۰۶۵] [۲۰۶۶] [۲۰۶۷] [۲۰۶۸] [۲۰۶۹] [۲۰۷۰] [۲۰۷۱] [۲۰۷۲] [۲۰۷۳] [۲۰۷۴] [۲۰۷۵] [۲۰۷۶] [۲۰۷۷] [۲۰۷۸] [۲۰۷۹] [۲۰۸۰] [۲۰۸۱] [۲۰۸۲] [۲۰۸۳] [۲۰۸۴] [۲۰۸۵] [۲۰۸۶]

ج۱، مسئله ۲۰۶۵ . نمازهای مستحبی غیر از نافله‌های شبانه‌روزی چند دسته‌اند:

بعضی از آنها در وقت خاصّی مثل ماه رمضان، یا برای سبب خاصّی مثل زیارت و یا به منظور رسیدن به امر به خصوصی (غایت خاصّی) مثل طلب باران مستحب می‌باشند.

بعضی دیگر از آنها لازم نیست در وقت خاص یا برای سبب یا غایت خاص و معیّنی خوانده شوند و می‌توان آنها را در هر وقتی و بدون سبب یا غایت خاص و معیّنی به‌جا آورد که از این دسته، برخی کیفیّت خاصّی دارند، مثل نماز جعفر طیّار^{(علیه السلام)} و بعضی دیگر کیفیّت به خصوص و معیّنی ندارند، یعنی تنها به صورت دو رکعت نماز، بدون دستور خاصّی در هر وقت و حتّی بدون سبب خاص خوانده می‌شوند که به این گروه، «نافله‏های ابتدائی» می‏گویند.

در این بخش، چند نمونه از نمازهای مستحبی خاص و معروف ذکر می‌شود:

نماز لیلة الدفن (نماز وحشت)

ج۱، مسئله ۲۰۶۶ . سزاوار است در شب اوّل قبر، دو رکعت نماز لیلة الدفن (نماز وحشت) برای میّت بخوانند و کیفیّت آن این است که در رکعت اوّل بعد از حمد، یک مرتبه آیة الکرسیّ (آیات ۲۵۵ تا ۲۵۷ سورۀ مبارکۀ بقره)^[۱] و در رکعت دوّم بعد از حمد، ده مرتبه سورۀ «إنّا أَنْزَلْناه» را بخوانند و بعد از سلام نماز بگویند: «اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَابْعَثْ ثَوابَها إِلی قَبْرِ فُلان»^[۲] و به جای کلمۀ فُلان، اسم میّت را بگویند.

شایان ذکر است، کیفیّت دیگری نیز برای نماز لیلة الدفن (نماز وحشت) نقل شده است که این‌طور می‌باشد: در رکعت اوّل بعد از حمد، دو مرتبه سورۀ توحید «قُلْ هُوَ اللّهُ أَحَد» و در رکعت دوّم بعد از حمد، ده مرتبه سورۀ «التکاثر» را بخوانند و بعد از سلام نماز بگویند: «اللهمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَابْعَثْ ثَوابَها إِلی قَبْرِ فُلان»^[۳] و به جای کلمه فلان، اسم میّت را بگویند.

ج۱، مسئله ۲۰۶۷ . اگر بخواهند میّت را به شهر دوری ببرند، یا به جهت دیگر، دفن او به تأخیر بیفتد، در مورد کیفیّت اوّل خواندن نماز لیلة الدفن، باید آن نماز را تا شب اوّل قبر او به تأخیر بیندازند و امّا در مورد کیفیّت دوّم، ظاهر آن است که مستحب بودن آن اختصاص به اوّلین شب بعد از فوت دارد.

ج۱، مسئله ۲۰۶۸ . نماز لیلة الدفن (نماز وحشت) را هر موقع از شب می‌توان خواند، ولی بهتر است در اوّل شب بعد از نماز عشاء خوانده شود.^[۴]

ج۱، مسئله ۲۰۶۹ . اگر انسان نماز لیلة الدفن را بخواند، ولی آیة الکرسیّ یا سورۀ «إِنّا أَنْزَلْناه» یا قسمتی از آنها را سهواً نخواند یا کمتر از مقدار معیّن شده برای آن بخواند و محلّ تدارک آن بگذرد^[۵] مانند اینکه بعد از نماز متوجّه اشتباه خویش گردد، نماز خوانده شده کفایت از نماز لیلة الدفن نمی‌کند.

ج۱، مسئله ۲۰۷۰ . اگر فرد مبلغی را برای خواندن نماز لیلة الدفن بگیرد و فراموش کند نماز را در شب مقرّر شده برای آن بخواند، در این صورت برای وی جایز نیست بدون مراجعه به صاحب مال، در آن تصرّف کند؛

در صورت فوق، چنانچه مالکش را نشناسد، مال مذکور حکم مجهول المالک را دارد که باید از صاحبش فحص و جستجو کند و در صورتی که از پیدا کردن صاحبش ناامید شد، آن را از طرف وی به فقیر دارای شرایط استحقاق صدقه دهد و بنابر احتیاط واجب برای صدقه دادن از حاکم شرع یا نمایندۀ ایشان اجازه بگیرد؛

البتّه، اگر فرد از شواهد و قرائن بداند که مالک به تصرّف در آن مال با خواندن دو رکعت نماز یا خواندن قرآن و اهداء ثواب آن به میّت یا انجام عمل دیگر راضی است، می‌تواند با انجام این کار در مال تصرّف نماید.

نماز استسقاء (طلب باران)

ج۱، مسئله ۲۰۷۱ . نماز استسقاء که برای آمدن باران می‌خوانند، دو رکعت است که کیفیّت خواندن آن مانند نماز عید فطر و قربان است. بنابراین، آنچه در مورد قرائت و تعداد تکبیرات و قنوت‌ها در نماز عید گفته می‌شود در مورد نماز استسقاء نیز جاری است^[۶] و بهتر است با جماعت‏ خوانده شود.

ج۱، مسئله ۲۰۷۲ . در قنوت‏های نماز استسقاء، هر دعایی میتوان خواند؛ ولی بهتر است دعایی خوانده ‏شود که در آن، از خداوند متعال، طلب باران شده باشد و قبل از هر دعا، صلوات بر پیامبر^{(صلی الله علیه وآله وسلم)} و آل او^{(علیهم السلام)} فرستاده شود.

ج۱، مسئله ۲۰۷۳ . نماز استسقاء سورۀ مخصوصی ندارد؛ ولی بهتر است بعد از خواندن سورۀ حمد، در رکعت اوّل آن، سورۀ «شمس» و در رکعت دوّم، سورۀ «غاشیه» را بخوانند یا در رکعت اوّل، سورۀ «أعلی» و در رکعت دوّم، سورۀ «شمس» خوانده شود.

شایان ذکر است، حمد و سورۀ نماز استسقاء مستحب است بلند خوانده شود.

ج۱، مسئله ۲۰۷۴ . مستحبات دیگری که برای نماز استسقاء شمرده شده، از قرار ذیل است:^[۷]

۱. مردم سه روز، روزه بگیرند و روز سوّم به صحرا روند و نماز بخوانند.

۲. برای خواندن نماز استسقاء، غسل انجام شود.

۳. روز سوّمی که برای خواندن نماز استسقاء بیرون می‌روند، روز دوشنبه یا جمعه باشد.

۴. در وقت نماز عید (یعنی از طلوع آفتاب تا اذان ظهر) خوانده شود، هرچند خواندن آن در وقت دیگر نیز کافی است.

۵. زیر آسمان جمع شوند.

۶. با حال وقار و خضوع و خشوع و رقّت و درخواست و پا برهنه باشند.

۷. پیران و کودکان و چهارپایان را هم با خود ببرند، بچّه‏‌ها را از مادران جدا کنند تا صدای گریه و ضجّه زیاد شود.^[۸]

۸. جای نظیف و پاکی برای نماز، انتخاب شود.

۹. نماز استسقاء اذان و اقامه ندارد و بهتر است رجاءً قبل از نماز سه مرتبه «الصلاةَ» گفته شود.

۱۰. وقتی نماز به پایان رسید، امام جماعت به منبر رود و عبای خود را پشت و رو بر دوش افکند و رو به قبله با صدای بلند، صد بار «اللّه أکبر» بگوید، سپس رو به مردم سمت راست کرده، صد بار بلند «سُبحانَ اللّه» بگوید، سپس به‏ مردم طرف چپ روی کرده و صد بار با صدای بلند «لاإلهَ إلّا اللّه» بگوید، سپس پشت به قبله رو به مردم کرده و صد بار بلند«الحَمْدُ لِلهِ» بگوید و مانعی ندارد که مردم هم با صدای بلند، این اذکار را به دنبال امام جماعت، تکرار کنند، چراکه رحمت و مغفرت را بهتر جلب می‌‏کند؛

آن گاه امام جماعت و مردم، دست‏ به دعا بردارند و در پیشگاه حقّ متعال بسیار ناله و التماس و دعا کنند؛

سپس امام جماعت، همانند نماز عید فطر و قربان دو خطبه بخواند و از خداوند متعال، طلب باران کند و بسیار دعا نماید و بهتر است از خطبه‏ها و ادعیه‌ای که از معصومین^{(علیهم السلام)} نقل شده‏ استفاده شود، مانند آنچه از حضرت امیر المؤمنین^{(علیه السلام)[۹]} و امام سجّاد^{(علیه السلام)[۱۰]} نقل‏ شده است.

نماز غفیله

ج۱، مسئله ۲۰۷۵ . «نماز غُفیله» یکی از نمازهای مستحبی است که بین نماز مغرب و عشاء خوانده می‌شود،^[۱۱] ولی خود این نماز از نافله‏های شبانه‌روزی به شمار نمی‌‌آید، هرچند می‌توان آن را به عنوان نافلۀ مغرب به‌جا آورد به این صورت که فرد هر دو نماز را با هم نیّت کند و کیفیّت خواندن نماز غفیله این‌‌ گونه است که:

در رکعت اوّل، بعد از حمد، باید به جای سوره، این آیه را بخوانند: «وَذَا النّوْنِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْهِ فَنادی فی الظُّلُماتِ أَنْ لا إِلهَ إلّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنّی کُنْتُ مِنَ الظّالِمینَ فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَنَجَّیْناهُ مِنَ الغَمِّ وَکَذلِکَ نُنْجی الْمُؤْمِنینَ».

در رکعت دوّم، بعد از حمد به جای سوره، این آیه را بخوانند: «وَعِنْدَهُ مَفاتِحُ الغَیْبِ لا یَعْلَمُها إلّا هُوَ وَیَعْلَمُ ما فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَما تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إلّا یَعْلَمُها وَلا حَبَّةٍ فی ظُلُماتِ الْأَرْضِ وَلا رَطْبٍ وَلا یابِسٍ إلّا فی کِتابٍ مُبینٍ»؛

در قنوت بگویند: «اللّهُمَّ إِنّی أَسْأَلُکَ بِمَفاتِحِ الغَیْبِ الَّتی لا یَعْلَمُها إلّا أَنْتَ أَنْ تُصَلّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَأَنْ تَفْعَلَ بی کَذا وَکَذا» و به جای کلمه کَذا وَ کَذا، حاجت‌‌های خود را ذکر نمایند و بعد بگویند: «اللّهُمَّ أَنْتَ وَلیُّ نِعْمَتی وَالقادِرُ عَلی طَلِبَتی تَعْلَمُ حاجَتی، فَأَسْأَلُکَ بِحَقّ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَعَلیْهِمُ السَّلامُ لَمّا قَضَیْتَها لی»، سپس حاجت‌‌های خود را از خداوند متعال در خواست نمایند.

نماز اوّل ماه

ج۱، مسئله ۲۰۷۶ . از جمله نمازهای مستحبی خواندن دو رکعت نماز، در روز اوّل هر ماه قمری می‌باشد که آن را «نماز اوّل ماه» می‌نامند.

کیفیّت انجام آن به این گونه است که نمازگزار در رکعت اوّل این نماز، بعد از حمد، سی مرتبه سورۀ‌ «قُلْ هُوَ اللّهُ أَحَد» و در رکعت دوّم بعد از حمد، سی مرتبه سورۀ «إِنّا أَنْزَلْناهُ فی لَیْلَةِ الْقَدْر» بخواند و بعد از نماز به مقدار توانایی صدقه بدهد و خواندن این نماز در هر وقت از روز اوّل ماه جایز است.

همچنین، خواندن آیات ذیل بعد از این نماز، مستحب شمرده شده است:

«بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ وَما مِنْ دابَّةٍ فِی الْأَرْضِ إلّا عَلَی اللّهِ رِزْقُها وَیَعْلَمُ مُسْتَقَرَّها وَمُسْتَوْدَعَها کُلٌّ فِی کِتابٍ مُبینٍ؛ بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ وَإنْ یَمْسَسْکَ اللّهُ بِضُرٍّ فَلا کاشِفَ لَهُ إلّا هُوَ وَإنْ یُرِدْکَ بِخَیْرٍ فَلا رادَّ لِفضْلِه یُصیبُ بِهِ مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَهُوَ الغَفُورُ الرَّحیمُ؛^[۱۲] بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ سَیَجْعَلُ اللّهُ بَعْدَ عُسْرٍ یُسْراً ما شاءَ اللّهُ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللّهِ حَسْبُنا اللّهُ وَنِعْمَ الوَکیلُ وَاُفَوِّضُ أَمْری إِلَی اللّهِ إِنَّ اللّهَ بَصیرٌ بِالعِبادِ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنّی کُنْتُ مِنَ الظّالِمینَ رَبِّ إِنّی لِما أَنْزَلْتَ إِلَیَّ مِنْ خَیْرٍ فَقیرٌ رَبِّ لا تَذَرْنی فَرْداً وَأَنْتَ خَیْرُ الوارِثینَ».

نماز استخاره

ج۱، مسئله ۲۰۷۷ . نماز استخاره از نمازهای مستحبی است که برای طلب خیر از خداوند متعال در هنگام اقدام به امری مانند ازدواج، مسافرت و… خوانده می‌شود و به صورت‌های مختلف در روایات توصیه شده است، چند نمونه از آنها در ذیل ذکر می‌شود:

در کیفیّت نماز استخاره از امام صادق^{(علیه السلام)} روایت شده که فرمودند: «دو رکعت نماز بخوان و بعد از آن از خداوند متعال طلب خیر نما،^[۱۳] پس سوگند به خدا هیچ مسلمانی از خدا طلب خیر نکند، مگر آنکه خداوند متعال برای او حتماً خیر قرار می‌دهد».^[۱۴]

از مُرازم نقل شده که امام صادق^{(علیه السلام)} فرمودند: «هنگامی که فردی از شما قصد انجام کاری را داشت، دو رکعت نماز بخواند، سپس حمد و ثنای خداوند متعال را به‌جا آورد و صلوات بر محمّد و آل محمّد^{(صلی الله علیه وآله وسلم)} بفرستد و بگوید: «اللَّهُمَّ إِنْ کَانَ هذَا الْأَمْرُ‌ خَیْراً لی فی دینی وَدُنْیَایَ فَیَسِّرْهُ لی وَقَدِّرْهُ لی وَإِنْ کَانَ غَیْرَ ذلِکَ فَاصْرِفْهُ عَنّی».

مُرازم می‌گوید: از حضرت پرسیدم چه سوره‌ای (بعد از حمد) در این دو رکعت نماز بخوانم؟ امام صادق^{(علیه السلام)} فرمودند: هر سوره‌ای کافی است و اگر خواستی «قُلْ هُوَ اللّهُ أَحَد» و «قُلْ یا أَیُّها الْکافِرُون» در آن دو رکعت بخوان و خواندن «قُلْ هُوَ اللّهُ أَحَد» معادل خواندن یک سوّم قرآن است.^[۱۵]

از زراره نقل شده که می‌گوید به امام باقر^{(علیه السلام)} عرض کردم: هنگامی که خواستم کاری را انجام دهم و قصد استخاره داشتم چه بگویم. امام باقر^{(علیه السلام)} فرمودند: در این هنگام روز سه‌شنبه و چهار‌شنبه و پنج‌شنبه را روزه بگیر، سپس در روز جمعه در مکان نظیفی دو رکعت نماز بخوان و بعد از اتمام نماز رو به آسمان کرده و بگو:

«اللَّهُمَّ إِنّی أَسْأَلُکَ بِأَنَّکَ عَالِمُ الْغَیْبِ وَالشَّهَادَةِ الرَّحْمَنُ الرَّحیمُ أَنْتَ عَالِمُ الْغَیْبِ، إِنْ کَانَ هَذَا الْأَمْرُ خَیْراً (لی) فیمَا أَحَاطَ بِهِ عِلْمُکَ فَیَسِّرْهُ لی وَبَارِکْ لی فیهِ وَافْتَحْ لی بِهِ، وَإِنْ کَانَ ذلِکَ لی شَرّاً فیمَا أَحَاطَ بِهِ عِلْمُکَ فَاصْرِفْهُ عَنّی بِمَا تَعْلَمُ، فَإِنَّکَ تَعْلَمُ وَلَا اعلم وَتَقْدِرُ وَلَا أَقْدِرُ وَتَقْضی وَلَا أَقْضی وَأَنْتَ عَلَّامُ الْغُیُوبِ» و این دعا را صد مرتبه تکرار می‌نمایی.^[۱۶]

نماز جعفر طیّار^{(علیه السلام)}

ج۱، مسئله ۲۰۷۸ . نماز جعفر طیّار^{(علیه السلام)} از نمازهای مستحبی مهمّ و ارزشمند است که با سندهای فراوانی نقل شده است و آن را «نماز تسبیح» و «نماز حَبْوَه» نیز گویند و در حلّ مشکلات دنیا و آخرت مؤثّر است.

ج۱، مسئله ۲۰۷۹ . نماز جعفر طیّار^{(علیه السلام)} مجموعاً چهار رکعت (دو نماز دو رکعتی) است و نمازگزار در هر رکعتی حمد و سوره خوانده و بعد از آن، پانزده مرتبه می‌گوید: «سُبْحانَ اللّهِ وَالْحَمْدُ لِلهِ وَلا إِلهَ إِلَّا اللّهُ وَاللّهُ أَکْبَرُ» و همین ذکر شریف (تسبیحات اربعه) را در رکوع ده مرتبه و پس از سر‌برداشتن از رکوع ده مرتبه و در سجدۀ اوّل ده مرتبه و پس از سر برداشتن از سجدۀ اوّل در حال نشسته ده مرتبه و در سجدۀ دوّم ده مرتبه و پس از سر برداشتن از سجدۀ دوّم و پیش از برخاستن ده مرتبه بگوید. بنابراین، در یک رکعت (۷۵) مرتبه این ذکر شریف گفته می‌شود.

رکعت دوّم نیز مانند رکعت اوّل انجام می‌گردد (ده مرتبه آخر تسبیحات رکعت دوّم بعد از سجدۀ دوّم و قبل از تشهّد و سلام خوانده می‌شود).

دو رکعت دیگر نماز جعفر طیّار^{(علیه السلام)} هم مطابق دو رکعت اوّل خوانده می‌شود. بنابراین، عدد تسبیحات در مجموع نماز جعفر طیّار^{(علیه السلام)}، سیصد مرتبه می‌شود و در رکعت دوّم از هر دو نماز، خواندن قنوت مستحب است.

ج۱، مسئله ۲۰۸۰ . به‌جا آوردن نماز جعفر طیّار^{(علیه السلام)} در هر وقت از روز یا شب جایز است؛ ولی افضل اوقات آن روز جمعه است، وقتی که آفتاب بالا آمده باشد و خواندن آن در شب نیمۀ‌ شعبان نیز سنّت مؤکَّد است.

ج۱، مسئله ۲۰۸۱ . در نماز جعفر طیّار^{(علیه السلام)} خواندن سورۀ خاصّی شرط نیست، ولی بهتر است در رکعت اوّل، سورۀ «الزلزلة» و در رکعت دوّم سورۀ «‌العادیات»‌ و در رکعت سوّم سورۀ «النصر» و در رکعت چهارم سورۀ «التوحید» خوانده شود.

ج۱، مسئله ۲۰۸۲ . جایز است فرد در رکوع و سجود به جای گفتن ذکر واجب رکوع و سجده به گفتن تسبیحات مذکور اکتفا نماید، هرچند احتیاط مستحب است که علاوه بر تسبیحات مخصوص این نماز در رکوع و سجده، ذکر رکوع و سجود را نیز بگوید و نمازگزار می‌تواند ذکر رکوع و سجده را قبل از تسبیحات یا بعد از آن به‌جا آورد.

ج۱، مسئله ۲۰۸۳ . هر گاه فرد عجله داشته باشد جایز است تسبیحات نماز جعفر طیّار(^{علیه السلام)} را بعد از نماز به‌جا آورد. همچنین، اگر فرد حاجت ضروری دارد، جایز است بین دو نماز فاصله بیندازد، بدین صورت که دو رکعت از نماز جعفر طیّار^{(علیه السلام)} را بخواند، سپس دنبال حاجت خود برود و بعد از آن، دو رکعت دیگر را انجام دهد.

ج۱، مسئله ۲۰۸۴ . اگر انسان بعضی از تسبیحات یا تمام آن را در محلّی از نماز فراموش کند و در محلّ دیگر متذکّر شود، علاوه بر انجام تسبیحات مربوط به همان محل، رجاءً تسبیحات فراموش شده محلّ قبلی را نیز تدارک نماید و اگر بعد از نماز یادش بیاید رجاءً تسبیحات فراموش شده را قضا نماید.

ج۱، مسئله ۲۰۸۵ . مستحب است نماز گزار در سجدۀ دوّم از رکعت چهارم نماز جعفر طیّار^{(علیه السلام)} بعد از تسبیحات بگوید:

«یا مَنْ لَبِسَ الْعِزَّ وَالْوَقارَ یا مَنْ تَعَطَّفَ بِالْمَجْدِ وَتَکَرَّمَ بِهِ یا مَنْ لا یَنْبَغی التَّسْبیحُ إِلّا لَهُ، یا مَنْ أَحْصَی کلَّ شَی‌ءٍ عِلْمُهُ یا ذَا النِّعْمَةِ وَالطَّوْلِ یا ذَا الْمَنِّ وَالْفَضْلِ یا ذَا الْقُدْرَةِ وَالْکَرَمِ، أَسْأَلُکَ بِمَعاقِدِ الْعِزِّ مِنْ عَرْشِکَ وَبِمُنْتَهَی الرَّحْمَةِ مِنْ کِتابِکَ وَبِاسْمِکَ الأَعْظَمِ الأَعْلَی وَکَلِماتِکَ التّامَّةِ، أَنْ تُصَلّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَأَنْ تَفْعَلَ بی کَذا وَکَذا» و به جای کذا و کذا، حاجات خود را از خداوند متعال بخواهد.

ج۱، مسئله ۲۰۸۶ . انسان می‌تواند نماز جعفر طیّار^{(علیه السلام)} را به جای نوافل شبانه‌روزی ادایی یا قضایی محسوب نماید؛ بدین صورت که نماز را هم به نیّت نافله و هم به نیّت نماز جعفر^{(علیه السلام)} به‌جا آورد؛ مثلاً اگر بخواهد هم نماز شب بخواند و هم نماز جعفر طیّار^{(علیه السلام)} چنین نیّت نماید: نماز می‌خوانم قربةً إلی اللّه به نیّت نماز شب و نماز جعفر طیّار.