مدت زمان مطالعه 5 دقیقه
توضیح المسائل آقای سیستانی

کلیات روزه

«روزه» از مهم‌ترین دستورات الهی است که از آن به عنوان یکی از ارکان پنج‌گانۀ اسلام (نماز، زکات، حج، روزه و ولایت اهل بیت(علیهم السلام) نام برده شده است و از جمله واجباتی است که قرآن کریم دربارۀ آن می‌فرماید:

«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصّیامُ کَما کُتِبَ عَلَی الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ».[۱]

«ای کسانی که ایمان آوردید، روزه بر شما نوشته شده است (واجب شده است) همچنان که بر پیشینیان قبل از شما نوشته شده بود (واجب شده بود)، شاید که با تقویٰ و پرهیزگار شوید».

«شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ هُدی لِلنَّاسِ وَبَیِّناتٍ مِنَ الْهُدیٰ‏ وَالْفُرْقانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَمَنْ کانَ مَریضاً أَوْ عَلیٰ‏ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُریدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلا یُریدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَلِتُکْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلیٰ‏ ما هَداکُمْ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ».[۲]

«ماه رمضان، ماهی است که قرآن در آن نازل شده برای هدایت بشر و برای راهنمایی و امتیاز حقّ از باطل،[۳] پس هر که دریابد ماه رمضان را باید آن را روزه بدارد و هر کس مریض یا در سفر باشد (به شمارۀ آنچه روزه خورده است) از ماه‌های دیگر روزه دارد، که خداوند برای شما حکم را آسان خواسته و تکلیف را مشکل نگرفته و خواسته تا اینکه عدد روزه را تکمیل کرده و خدا را به عظمت یاد کنید که شما را هدایت فرمود، باشد که (از این نعمت بزرگ) شکرگزار شوید».

در فضیلت و اهمیّت روزه، احادیث بسیاری از معصومین(علیهم السلام) صادر گردیده است که در ذیل بعضی از آنها ذکر می‌شود.

زراره از امام باقر(علیه السلام) روایت می‌کند که آن حضرت فرمودند: «دین اسلام بر پنج پایه استوار شده است: نماز، زکات، حج، روزه و ولایت اهل بیت(علیهم السلام) و رسول اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند: روزه، سپری در برابر آتش دوزخ است».[۴]

روایت شده که حضرت رسول اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند: «خواب روزه‌دار، عبادت و نفس کشیدن او، ثواب تسبیح دارد».[۵]

از امام باقر(علیه السلام) روایت شده است که پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله وسلم) به جابر بن عبداللّه فرمودند: «ای جابر این ماه، ماه مبارک رمضان است، در این ماه هر کس روز آن را روزه بدارد و جزئی از شبش را به عبادت بپردازد و شکم و شرمگاه خویش را پاک نگه دارد و زبانش را حفظ کند، همان طور که از این ماه خارج می‌شود، از گناهان خویش خارج می‌شود.

جابر عرض کرد: ای رسول خدا، چه زیباست این حدیث، رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند: ای جابر و چه سخت است رعایت این شروط».[۶]

از امام صادق(علیه السلام) از پدران گرامی‌شان(علیهم السلام) نقل شده که رسول اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) به اصحاب خود فرمودند: «آیا به شما خبر بدهم از اعمالی که اگر آنها را انجام دهید شیطان به اندازۀ فاصله مشرق از مغرب از شما دور می‌شود؟ اصحاب در پاسخ گفتند: بفرمایید.

آن حضرت(صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند: روزه گرفتن شیطان را رو ‌سیاه (و ناامید) می‌کند و دادن صدقه در راه خدا، پشت او را می‌شکند و چنانچه مسلمانان همدیگر را برای خدا دوست داشته باشند و به یکدیگر در راه انجام کارهای نیک کمک کنند، این امور اصل و ریشۀ او را از بین می‌برد و توبه کردن و استغفار، رگ گردنش را قطع می‌‌کند و برای هر نعمتی که خداوند به انسان عنایت فرموده است، زکاتی هست و زکات بدن‌ها روزه گرفتن است».[۷]

پاداش روزه

روایت شده است که پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند: «خداوند متعال فرموده است: روزه برای من است و پاداش آن را من خودم می‌دهم».[۸]

از امیر المؤمنین(علیه السلام) نقل شده است که رسول اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند: «هر کس روزه، او را از خوردن غذایی که به آن میل و اشتها دارد، بازدارد، بر خداوند متعال است که وی را از غذای بهشت سیر کند و از آشامیدنی بهشتی بنوشاند».[۹]

نیز روایت شده است که رسول اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند: «… بهشت دری دارد به نام رَیّان (سیراب) که تا روز قیامت باز نمی‌شود، در روز قــیامت تنها برای روزه‏داران از امّت محمّد باز می‌شود، پس رضوان، خزانه‌دار بهشت نداء می‌کند: ای امّت محمّد(صلی الله علیه وآله وسلم) به سوی ریّان بشتابید، امّت من از آن در وارد بهشت می‌شوند…».[۱۰]

در حدیث نقل شده است که امام صادق(علیه السلام) فرمودند: «برای روزه‌دار دو شادی و خشنودی است:

۱. خشنودی و خوشحالی در موقع افطار (از اینکه به دستور الهی عمل نموده است)؛

۲. خشنودی و خوشحالی در روز قیامت (موقع گرفتن پاداش الهی)».[۱۱]

پاداش روزه گرفتن در هوای گرم

در حدیث نقل شده است که امام صادق(علیه السلام) فرمودند: «برترین جهاد، روزه گرفتن در هوای گرم است».[۱۲]

نیز روایت شده است که حضرت صادق(علیه السلام) فرمودند: «هر کس در روزی که هوا بسیار گرم است برای خدا روزه بگیرد و تشنه شود، خداوند متعال هزار فرشته بر او می‌گمارد که بر چهره‌اش دست نوازش می‌کشند و به او بشارت (به پاداش الهی) می‌دهند و هنگامی که افطار می‌کند، خداوند متعال (وی را مورد لطف و عنایت خویش قرار داده) به او می‌گوید: چه خوش است رایحه و بوی تو، پس از آن به فرشتگان می‌فرماید: شما گواه باشید که من گناهان او را بخشیدم».[۱۳]

خارج شدن روح ایمان از فرد روزه خوار

در حدیث نقل شده است که امام صادق(علیه السلام) فرمودند: «کسی که روزۀ یک روز از ماه رمضان را (از روی عمد) بخورد، روح ایمان از او بیرون می‌رود».[۱۴]

حکمت روزه گرفتن

در حدیث نقل شده که امیر المؤمنین(علیه السلام) فرمودند: «خداوند متعال… روزه را برای آزمودن اخلاص بندگان واجب کرد…».[۱۵]

و در خطبۀ حضرت زهرا(علیها السلام) چنین ذکر شده است: «خداوند متعال… روزه را برای تثبیت اخلاص بندگان واجب کرد…».[۱۶]

روایت شده است که امام رضا(علیه السلام) در مورد علّت وجوب روزه فرمودند‌: «روزه برای آن است که مردم رنج گرسنگی و تشنگی را احساس کنند و به نیازمندی خود در آخرت پی ببرند و فرد روزه‌دار در اثر گرسنگی و تشنگی که به او می‌رسد، خاشع و ذلیل و فروتن، مأجور و طالب رضا و ثواب خدا و اهل معرفت و صابر می‌گردد و بدین سبب به ثواب الهی نائل می‌شود.

به علاوه آنکه روزه، موجب خودداری و پرهیز از شهوات و پندگو و موعظه‌گر آنان در دنیا است و ایشان را در راه انجام تکالیف الهی رام و ورزیده کرده و راهنمای آنان (در رسیدن به اجر و پاداش) در آخرت می‌باشد و تا اینکه (روزه‌داران) ناراحتی فقرا و نیازمندان را که در مضیقۀ اقتصادی می‌باشند درک نمایند و حقوقی را که خداوند متعال در اموال و دارایی‌هایشان واجب فرموده است به ایشان بپردازند».[۱۷]

[۱] سورۀ بقره، آیۀ ۱۸۳.
[۲] . سورۀ بقره، آیۀ ۱۸۵.
[۳] . دلایلی روشن و آشکار از هدایت دارد و مایۀ جدایی حقّ از باطل‏ است.
[۴] فروع کافی، ج۴، کتاب الصیام، باب ما جاء فی فضل الصوم و الصائم، ص۶۲، ح۱.
[۵] . وسائل‏ الشیعه، ج۱۰، ابواب آداب الصیام، باب۲، ص۱۳۶ و ۱۳۷، ح۲.
[۶] . فروع کافی، ج۴، کتاب الصیام، باب ادب الصائم، ص۸۷، ح۲.
[۷] . وسائل ‏الشیعه، ج۱۰، ابواب الصوم المندوب، باب۱، ص۳۹۵ و ۳۹۶، ح۲.
[۸] . همان،‌ص۳۹۷، ح۷.
[۹] . همان، ج۲۴، ابواب آداب المائدة، باب۸۰، ص۳۸۹، ح۸.
[۱۰] . أمالی شیخ صدوق، مجلس ۱۲، ص۵۳، ح۲.
[۱۱] . وسائل ‏الشیعه، ج۱۰، ابواب الصوم المندوب، باب۱، ص۳۹۷، ح۶.
[۱۲] .مستدرک الوسائل، ج۷، ابواب الصوم المندوب، باب۲، ص۵۰۴، ح۱.
[۱۳] . فروع کافی، ج۴، کتاب الصیام، باب ما جاء فی فضل الصوم و الصائم، ص۶۵، ح۱۷.
[۱۴] . وسائل ‏الشیعه، ج۱۰، ابواب احکام شهر رمضان، باب ۱، ص۲۴۵ و ۲۴۶، ح۱۲.
[۱۵] . تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، الفصل الثالث، ص۱۷۶، ح۳۳۷۶.
[۱۶] . وسائل الشیعه، ج۱، ابواب مقدّمة العبادات، باب۱، ص۲۲. ، ح ۲۲،
[۱۷] . عیون أخبار الرضا، ج۲، باب۳۴، ص۱۱۶، ح۱.