مصرف فطریه

[۱۰۷۵] [۱۰۷۶] [۱۰۷۷] [۱۰۷۸] [۱۰۷۹] [۱۰۸۰] [۱۰۸۱] [۱۰۸۲] [۱۰۸۳] [۱۰۸۴] [۱۰۸۵] [۱۰۸۶] [۱۰۸۷] [۱۰۸۸] [۱۰۸۹] [۱۰۹۰] [۱۰۹۱] [۱۰۹۲]

مصرف زکات فطره و شرایط مستحقین فطریه

ج۲، مسئله ۱۰۷۵. زکات فطره را – بنابر احتیاط واجب، فقط – باید به «فقرای شیعۀ دوازده امامی»، پرداخت کرد و در سایر مصارف زکات مال نمی‌توان مصرف نمود؛

البتّه، اگر در شهر یا روستا از فقرای شیعۀ دوازده امامی کسی نباشد، می‌تواند آن را به فقرای دیگر مسلمانان بدهد؛ ولی در هر صورت، نباید به ناصبی داده شود.

ج۲، مسئله ۱۰۷۶. اگر شیعۀ فقیر، بچّۀ نابالغ یا دیوانه باشد، انسان می‌تواند به ولیّ شرعی او زکات فطره بدهد، به قصد اینکه آنچه می‌دهد ملک طفل یا دیوانه باشد و می‌تواند خودش یا به وسیلۀ یک نفر امین، زکات فطره را به مصرف طفل یا دیوانه برساند؛

البتّه نباید این کار با حقّ حضانت (سرپرستی) کسی که بچّه را نگهداری می‌کند یا ولایت فردی که ولیّ شرعی او است منافات داشته باشد و باید موقعی که زکات را به مصرف آنان می‌رساند، نیّت زکات فطره کند.

ج۲، مسئله ۱۰۷۷. فرد می‌تواند زکات فطره‌اش را خودش به مستحقّ بپردازد، هرچند احتیاط مستحب و افضل آن است که فطریّه را به حاکم شرع یا نمایندۀ وی بپردازد یا با اجازۀ وی آن را به مستحقّ بدهد.

ج۲، مسئله ۱۰۷۸. شرایط استحقاق فقرای شیعه که زکات فطره به آنان داده می‌شود، مانند شرایط مذکور در مورد «مستحقّین زکات مال» می‌باشد، که در مسائل بعد به‌طور اجمال ذکر می‌شود.

ج۲، مسئله ۱۰۷۹. کسی که سیّد نیست، نمی‌تواند به سیّد زکات فطره بدهد، حتّی اگر سیّدی نان‌خور او باشد،^[۱] نمی‌تواند فطریۀ او را به سیّد دیگری بدهد؛

امّا فردی که سیّد است می‌تواند زکات فطرۀ خویش را به فقیر سیّد یا غیر سیّد بپردازد، حتّی اگر کسانی که نان‌خور او محسوب می‌شوند و زکات فطرۀ آنان بر سیّد مذکور واجب شده، سیّد نباشند.

ج۲، مسئله ۱۰۸۰. به کسی که فطریّه را در معصیت مصرف می‌کند، نباید زکات فطره داده شود.

همچنین، بنابر احتیاط واجب، نباید پرداخت زکات فطره به وی، کمک به گناه یا تشویق بر کار قبیح و ناپسند محسوب شود.

ج۲، مسئله ۱۰۸۱. فقیری که فطریّه به او می‌دهند، لازم نیست عادل باشد، ولی همان طور که در زکات مال ذکر شد، احتیاط واجب آن است که به شراب‌خوار و بی‌نماز و کسی که معصیت را آشکارا به‌جا می‌آورد و متجاهر به فسق است، فطریه ندهند.

ج۲، مسئله ۱۰۸۲. فقیری که زکات فطره به او داده می‌شود نباید، واجب النّفقۀ زکات دهنده باشد و همان طور که گفته شد، تفصیل احکام این شرط همانند زکات مال است که در مسائل «۹۹۴ به بعد» ذکر شد.

ج۲، مسئله ۱۰۸۳. احتیاط واجب آن است که بیشتر از کسری مخارج یک سال^[۲] به فقیر، زکات فطره ندهند، هرچند در یک دفعه باشد؛ بلکه اگر زکات فطره را به تدریج به وی بدهند تا به اندازۀ مخارج یک سال او و خانواده‌اش گردد، بیشتر از آن بنابر فتویٰ نمی‌توان به وی زکات فطره پرداخت نمود.

ج۲، مسئله ۱۰۸۴. احتیاط مستحب آن است که به یک فقیر کمتر از «یک صاع» (تقریباً ۳ کیلوگرم) فطریّه ندهند، مگر اینکه به فقرایی که جمع شده‌اند نرسد؛ ولی اگر چند صاع فطریّه به یک فقیر بدهند، اشکال ندارد.

ج۲، مسئله ۱۰۸۵. اگر مؤسّسۀ خیریّه، افرادی را برای جمع‌آوری زکات فطره ارسال کنند و با آنان قرارداد ببندند، هر مقدار زکات فطره جمع‌آوری کردند، مثلاً ۵‌‌ درصد آن زکات فطره را بابت «سهم العاملین علیها» به عنوان حقّ الزحمۀ خویش بردارند، این عمل جایز نیست.^[۳]

ج۲، مسئله ۱۰۸۶. چیزی را که انسان بابت زکات فطره به فقیر می‌دهد، لازم نیست به او بگوید که زکات فطره است، بلکه اگر فقیر خجالت بکشد، مستحب است مال را به قصد زکات فطره به او داده و زکات بودنش را اظهار ننماید.

ج۲، مسئله ۱۰۸۷. اگر انسان به خیال اینکه کسی فقیر است به او فطریّه بدهد و بعد بفهمد فقیر نبوده، یا از جهت دیگری دارای شرایط استحقاق نبوده، مانند اینکه فرد مذکور واجب النفقۀ فطریّه دهنده بوده یا سیّد باشــد در حالــی که زکات دهنــده غیر سیّد است، حکم آن مانند زکات مال است که در مسألۀ «۹۷۴» بیان شد.

احکام دیگر مربوط به پرداخت زکات فطره

تلف شدن زکات فطره و احکام مربوط به آن

ج۲، مسئله ۱۰۸۸. اگر مالی را که فرد به عنوان زکات فطره کنار گذاشته از بین برود، حکم تلف شدن آن همانند تلف شدن زکات مال می‌باشد که تفصیل احکام مربوط به آن، در مسألۀ «۱۰۱۵» بیان شده است.

انتقال زکات فطره از شهر یا روستا به شهر یا روستای دیگر و احکام مربوط به آن

ج۲، مسئله ۱۰۸۹. انتقال زکات فطره به سوی امام^{(علیه السلام)} یا نائب خاصّ آن حضرت یا نائب عامّ ایشان یعنی حاکم شرع، جایز است، هرچند فرد برای انجام این کار مجبور شود آن را به شهر دیگری ببرد و این در حالی باشد که در شهر محلّ سکونت فرد (محلّی که فطریه را از مالش جدا نموده است) مستحقّ زکات وجود دارد؛

امّا در غیر این مورد، اگر فرد بتواند – هرچند با جستجو و تحقیق – در محل یا شهر خودش مستحقّ پیدا کند، احتیاط واجب آن است که فطریّه را به جای دیگر نبرد؛ ولی چنانچه برده و به مستحقّ رسانده، کافی است و نیاز به پرداخت مجدّد زکات فطره نمی‌باشد، هرچند خلاف احتیاط واجب رفتار نموده و در همین صورت، اگر به جای دیگر ببرد و تلف شود، باید عوض آن را بدهد.

شایان ذکر است، مراد از محل و شهر خود فرد، شهر یا روستایی است که وی پس از فرا رسیدن زمان وجوب زکات فطره، زکاتش را در آنجا کنار گذاشته و عزل نموده است.

بنابراین، اگر مسافر یا زائری که از شهر خویش به مشهد مقدّس برای زیارت حضرت امام رضا‌‌^{(علیه السلام)} ‌مشرّف شده و زکات فطره‌اش را از مالش در مشهد کنار گذاشته، احتیاط واجب آن است که آن را به مستحقّین شهر مشهد بپردازد و به شهر خودش یا شهر دیگر انتقال ندهد.

ج۲، مسئله ۱۰۹۰. اگر فرد بخواهد زکات فطره‌اش را به مستحقّی که در شهر یا روستای دیگر است بپردازد، می‌تواند به یکی از شیوه‌های ذیل عمل نماید:

الف. زکات فطره‌اش را از مال خویش عزل و جدا نماید و با کسب وکالت از مستحقّ، آن را بابت زکات فطره از طرف وی تملّک کند، سپس عین همان مال را برایش ارسال نماید یا به وکالت از وی، مال مذکور را از طرف مستحقّ به خود قرض دهد، سپس بدهیش به مستحقّ را به حساب وی واریز کند.^[۴]

ب. بدون عزل و جداسازی زکات فطره از مالش، مبلغ آن را به حساب بانکی مستحقّ واریز کند و وی را وکیل در قبض مبلغ از بانک و عزل و پرداخت زکات فطره از طرف او نماید و مستحقّ پس از دریافت مبلغ مذکور از بانک، آن را به وکالت از طرف او بابت زکات فطره کنار گذاشته و عزل کند و بعد برای خود قبول و تملّک نماید.

ج. بدون واریز مبلغ به حساب مستحقّ، وی را وکیل در عزل و پرداخت زکات فطره نماید تا مستحقّ، مبلغ زکات فطره را از مال خودش، بابت زکات فطرۀ موکّلش از طرف او کنار گذاشته و عزل کند و بعد برای خود قبول و تملّک نماید و چون ادای زکات از طرف موکّل به صورت مجّانی و تبرّعی نبوده، از وی معادل آن را طلبکار می‌شود، سپس موکّل بدهیش به مستحقّ را به حساب بانکی وی واریز کند.

شایان ذکر است، این امور لازم است با رعایت وقت مقرّر شده برای عزل یا ادای زکات فطره انجام شود.^[۵]

مستحبات زکات فطره

ج۲، مسئله ۱۰۹۱. پرداخت زکات فطره بر فقیر، واجب نیست؛ امّا مستحب است زکات فطره را بپردازد و چنانچه فقط به اندازۀ یک صاع (تقریباً ۳‌ کیلوگرم) گندم، نان، و مانند آن در نزد فقیر موجود باشد و افرادی هم نان‌خور او باشند – مثل اعضای خانواده‌اش – و بخواهد فطریّۀ آنان را هم بدهد، می‌تواند به قصد فطریّه، آن یک صاع را به یکی از آنان بدهد و او هم به همین قصد به دیگری بدهد و این عمل تکرار شود تا به نفر آخر برسد و بهتر است نفر آخر، چیزی را که می‌گیرد، به قصد فطریّه، به کسی بدهد که از خودشان نباشد؛

البتّه اگر یکی از آنان صغیر یا دیوانه باشد، ولیّ او به جای وی، آن را می‌گیرد و احتیاط مستحب آن است که به قصد او نگیرد، بلکه ولیّ، آن را برای خودش بگیرد و آنچه را برای خود گرفته، برای صغیر یا دیوانه، به عنوان زکات فطره به دیگری بپردازد.

ج۲، مسئله ۱۰۹۲. مستحب است فرد در پرداخت زکات فطره، خویشان و فامیل و همسایگان فقیر خود را بر دیگران مقدّم دارد و سزاوار است که اهل علم و دین و فضل را در دادن زکات فطره، بر دیگران مقدّم دارد.