نگاهی گذرا به شخصیت علمی اجتماعی مرحوم آیت‌الله سید محمدحسین مصباح موسوی (۱۳۰۵-۱۳۸۲ش)
ولادت و تحصیلات
سید محمدحسین مصباح موسوی روز تاسوعای سال ۱۳۴۵ق، مطابق با ۲۸ خرداد ۱۳۰۵ش در مشهد مقدس، در بیت علم و تقوا و سیادت دیده به جهان گشود.
در حوزه‌های علمیه مشهد و قم، علوم متداول دینی را نزد اساتید بزرگی چون: شیخ محمدتقی ادیب نیشابوری (ادیب ثانی)، شیخ هاشم قزوینی و آیت‌الله سید هادی میلانی فرا گرفت.
معظم‌له دارای ۶ فرزند پسر می‌باشند که از میان آنان سه تن در کسوت روحانیت راه ایشان را ادامه می‌دهند: حجت‌الاسلام سید محمدباقر مصباح، حجت‌الاسلام دکتر سید محمدکاظم مصباح، حجت‌الاسلام سید محمدرضا مصباح، سید محمدصادق مصباح، سید محمدجواد مصباح و سید محمدهادی مصباح.
خاندان و بیت مصباح
والد محترم ایشان آیت‌الله سید اسدالله مصباح موسوى، مؤسس بیت مصباح موسوی در مشهد مقدس، از وجوه علماى معروف به زهد و تقواى خراسان و مورد وثوق و اعتماد مراجع تقلید وقت؛ مانند حضرات آیات عظام: سید اسماعیل صدر، میرزا محمدتقى شیرازى، سید محمدکاظم طباطبائى یزدى و سید ابوالحسن اصفهانى بود و از ایشان وکالت داشت.
پس از رحلت ایشان در سال ۱۳۲۲ش، فرزند ارشدش، آیت‌الله سید مرتضى مصباح موسوى جانشین وی گشته و معتمد مراجع تقلید آن زمان، یعنى آیات عظام: سید ابوالحسن اصفهانى و سید حسین بروجردى(اعلى‌الله‌مقامهما) بود.
پس از فوت آیت الله سید مرتضی مصباح، در سال ۱۳۳۲ش، آیت الله سید محمدحسین مصباح، جای پدر و برادر را در نمایندگی مراجع عظام تقلید گرفته و در سن ۲۶ سالگی به عنوان نمایندۀ مرجع اعلای شیعه آیت‌الله العظمی بروجردی(ره) در حوزه علمیه مشهد مشغول انجام وظیفه شدند و عهدا‌دار اقامه نماز جماعت در مسجد فیل مشهد (واقع در پایین‌خیابان)، تدریس سطوح عالیه و تفسیر قرآن کریم شد.
پس از فوت آیت‌الله بروجردی، وی همچنان به عنوان معتمد المراجع در حوزه علمیۀ مشهد مشغول بودند و به‌ترتیب نمایندگی مراجع عظام تقلید: شاهرودی، خوئی، روحانی و سیستانی را بر عهده داشت.
اجازات و وکالات
آیت‌الله مصباح موسوى از برخی مراجع تقلید داراى اجازه و وکالت بود که به‌ترتیب تاریخ وکالتنامه عبارت‌اند از آیات عظام:
- سید حسین طباطبائى بروجردى (قدس سره)
- سید محمود حسینى شاهرودى (قدس سره)
- سید عبدالله شیرازى (قدس سره)
- سید عبدالهادى شیرازى (قدس سره)
- سید محسن طباطبائى حکیم (قدس سره)
- سید ابوالقاسم موسوى خوئى (قدس سره)
- سید احمد خوانسارى (قدس سره)
- سید محمدرضا گلپایگانى (قدس سره)
- سید روح الله موسوى خمینى (قدس سره)
- سید محمدکاظم شریعتمدارى (قدس سره)
- سید محمد حسینى روحانى (قدس سره)
- سیدعبدالاعلى سبزوارى (قدس سره)
- سید على حسینى سیستانى (مدظله)
- سید محمد شیرازى (قدس سره)
- میرزا على غروى تبریزى (قدس سره)
- سید سعید طباطبائى حکیم (مدظله)
- سید محمدصادق روحانى (مدظله)
رسیدگی به طلاب و نیازمندان
آیت‌الله مصباح موسوی توجه زیادی به امور طلاب، فقرا، ضعفا و ایتام داشته و در طول زندگی پربار خود، برنامه‌ریزی وسیعی برای این مهم ترتیب دادند.
اهتمام او در طول نیم قرن در امر رسیدگى به امور طلاب و فضلا و اساتید حوزه، تشویق طلاب ساعی و مجدّ، رسیدگى به مدارس علمیه و تأمین نیازهاى آنها زبانزد خاصّ و عامّ است، به‌صورتی که بیت ایشان همیشه مرکز اصلی مراجعه اقشار محروم جامعه بوده و در زمستان‌های سرد مشهد، ایشان را نیمه‌های شب، عبا بر سر در مدارس و در حجرات طلاب در حال رسیدگی به امور ایشان مشاهده می‌کردند.
نمونه‌ای از خدمات خاص آن عالم فرزانه
الف) از آنجا که خدمت به عالمان شیعه با وجود ایشان آمیخته بود، در امر خدمت، داراى نوآوری‌هایى مخصوص به خود بود. یکى از خدمات جالب ایشان این بود که عالمان و بزرگانى که نیازمند پرستارى بودند و احیاناً بیمارى آنها حضور در محلّ خاصى را مى‌طلبید، قسمتى از بیمارستان امام هادى(علیه‌السلام) را به این مهم اختصاص داده بودند و کلیه امکانات رفاهى اعم از پرستاران کارآزموده و… را متناسب با شأن ایشان فراهم آورده بودند.
از جمله بزرگانى که به‌نحوى شایسته به آنها رسیدگى شد مى‌توان به: «مرحوم آیات سید محمدباقر حجّت طباطبائى، حاج سید ابراهیم علم‌الهدى، حاج شیخ عبدالنبى کجورى، حاج سید ابراهیم حجازى (رحمة‌الله‌علیهم) اشاره کرد.
ب) تهیه و اجاره تعداد زیادی مسافرخانه و خانه شخصی و خدمات نقدی و غیرنقدی برای عدّه زیادى از علما و اهل علم حوزه علمیه قم و بعضى از بلاد دیگر در ایام بمباران‌هاى رژیم بعث عراق به جوار حضرت على بن موسى الرضا (علیه‌السلام) پناهده شده بودند.
ج) تأسیس و راه‌اندازى صدها مسجد و حمام و حسینیه در شهرها و روستاهاى استان خراسان.
د) تأسیس مرکز کمک‌رسانى به حدود پنج هزار خانواده از شیعیان آواره عراق.
اهتمام شدید به درس و بحث
آیت‌الله مصباح موسوی براى پرورش طلاب فاضل اهمیت ویژه‌اى قائل بودند. بی‌نظمی‌های درسى را در حوزه نپذیرفته و از اینکه عده‌اى از طلاب نمی‌توانند آن‌گونه که شایستۀ شأن یک روحانى است از وقت خود بهره ببرند نگران بودند؛ لذا تصمیم بر برپایى امتحانات در سطوح مختلف دروس حوزه گرفتند.
در همین راستا طلّاب را در گروه‌هاى متعدّد تقسیم، سرپرستى هر گروه را به استادى فرزانه واگذار کرده و در پایان هر ماه نیز آزمونى علمى به عمل می‌آمد.
در دوران زعامت فقیه بزرگ اهل‌بیت(علیهم‌السلام) آیت‌الله العظمى میلانى(رحمة‌الله‌علیه) تلاش زیادى در این امر مهمّ انجام شد و معظم‌له عنایت فراوانى به نظام آزمونى در حوزه داشتند.
تأسیس شهریه عمومى در حوزه علمیه مشهد
همواره حوزه علمیه مشهد فاقد شهریه منظم بوده و امور معیشتى طلاب با استفاده از موقوفات مدارس و نیز عنایت بعضى از اساتید و مراجع شهر اداره می‌شد که در حدّ توان خویش رسیدگی‌هائى در این امر داشتند و فقر و محرومیت در میان طلاب و فضلا و حتّى کثیرى از اساتید حوزه امرى شایع بود.
آیت‌الله مصباح موسوی با توصیه استادشان آیت‌الله شیخ هاشم قزوینى(رحمة‌الله‌علیه) و با تدبیر خاصّ خویش، توجّه آیت‌الله العظمى بروجردى را به این مشکل جلب و بدین‌ترتیب شهریه عمومى حوزه علمیه مشهد برقرار گردید.
اهتمام به آداب اسلامی و امور معنوی
آیت‌الله مصباح موسوی در بُعد معنوی نیز برجسته بودند. ایشان به مسأله عبادت اهمیت بسیار داده و کسب علم بدون توجه به اعمال عبادی را ناقص می‌دانستند.
ایشان به صورت روزانه بر قرائت ۳ جزء از قرآن کریم، ادعیه و زیارات روزانه، دعای عهد، زیارت عاشورای کامل، زیارت آل‌یاسین، زیارت جامعه صغیره، تشرف همه‌روزه به حرم مطهر امام رضا(علیه‌السلام) با قرائت زیارت جامعه کبیره از حفظ و زیارت امین الله، نماز جعفر طیّار (به‌عنوان نماز زیارت)، مداومت داشت.
مواظبت بر نماز شب و تهجّد و بیداری بین الطلوعین و سجده‌های طولانی نیز از دیگر ویژگی‌های معنوی معظم‌له بود و به شهادت مرحومه همسرشان هیچ‌گاه نماز شبشان (جز چند روزی که شدیداً بیمار و بستری بودند) ترک نشد.
در مصرف وجوهات شرعیه نیز ایشان احتیاط کرده و سالیان درازى بود که از وجوهات براى خود و فرزندانشان مصرف نمی‌کردند و در قسمتى از وصیت‌نامه خود چنین نگاشته‌اند: «با اینکه مرجع وجوهات بودم؛ ولى نخواستم از وجوهات براى آنها (فرزندانم) ذخیره کنم، خداوند متعال بهترین کفیل است».
در بُعد اخلاقی نیز همیشه طلاب را به رعایت شئون طلبگی از جهت لباس، رفتار و گفتار، اهتمام به نماز اول وقت، تقیّد به تهجّد و خواندن نماز شب، تقیّد به زیارت هر روزۀ حرم امام رضا(علیه‌السلام)، خواندن زیارت جامعه، زیارت عاشورا و زیارت آل‌یاسین به صورت روزانه، قرائت قرآن کریم به‌صورت منظم، احترام به والدین و بزرگان و اساتید توصیه می‌کردند.
رفتن به تبلیغ و ارشاد مردم، به خصوص طبقات محروم جامعه، و آشناکردن آنان با واجبات و محرّمات شرع، اخلاق اسلامی و زندگی طبق سیرۀ نبوی(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و ائمه اطهار(علیهم‌السلام) همواره مورد تشویق و سفارش اکید ایشان بود.
مراکز و مؤسسات تابعه بیت مصباح موسوى
در طول زندگانى پُربرکت معظم‌له، مراکز و مؤسساتى در جهت خدمات فرهنگی، دینی، اجتماعی، رفاهى و درمانى تأسیس شد که با توجّه به شدّت اخلاص‌شان، غالب این مراکز، فاقد نام و نشان ایشان می‌باشد.
از جمله:
- مجتمع خیریه حضرت امام هادی(صلوات‌الله‌علیه) شامل: حسینیه، کتابخانه، زائرسرا، آشپزخانه، درمانگاه، بیمارستان و دفتر اعزام مبلّغ
- مراکز وابسته به مجتمع خیریه حضرت امام هادی(ع)؛ شامل: مرکز مددیاری درمان واحد پزشکی، دفتر رسیدگی به امور فقرا و ایتام، دفتر کارگشایی، پایگاه اطلاع‌رسانی اینترنتی شیعه‌سرچ و مؤسسه تحقیقاتی امام هادی(ع)
- مدرسه عالی ثامن الائمه(ع) و دارالفقاهه
- حوزه علمیه اهل البیت(ع) (به‌همت دانشمند معظم آقای لطفی و همکاری بیت آیت‌الله مصباح)
- مدرسۀ تربیت مبلّغ (واقع در مدرسه امام صادق(ع) آیت‌الله العظمی میلانی)
- دفتر پاسخگویی حضوری به مسائل شرعی و دریافت وجوه شرعی
- دفتر شهریه عمومی
- مجتمع‌های مسکونی جهت طلاب و نیازمندان و ایتام: شامل مجتمع دارالسیاده، مجتمع مسکونی سلمان، ساختمان دارالضیافه، ساختمان دارالرضا(ع) و ساختمان دارالجواد(ع)
رحلت
«خَالِطُوا النَّاسَ مُخَالَطَةً إِنْ مِتُّمْ مَعَهَا بَکَوْا عَلَیکُمْ وَ إِنْ عِشْتُمْ حَنُّوا إِلَیکُمْ» با مردم چنان باشید که وقتی مُردید، بر شما بگریند و در زندگی مشتاق دیدار شما باشند.[۱]
آیت‌الله سید محمدحسین مصباح موسوی سرانجام در عصر روز دوشنبه ۱۵ ربیع‌الثانى ۱۴۲۴ق مطابق با ۲۶ خرداد ۱۳۸۲ش پس از کسالتى جانکاه و تحمّل رنج بسیار به جوار رحمت حق شتافت. ارتحال ایشان با آنکه پس از کسالتى طولانى و بسترى‌شدن حدود دو ماه در بیمارستان پارس تهران واقع شد؛ ولى با موجى از اندوه در میان دوستان و علاقه‌مندان بی‌شمار ایشان مواجه شد.
پیکر ایشان در فرودگاه مشهد مورد استقبال انبوهی از فضلا و طلاب و سایر اقشار قرار گرفت. مراسم غسل در حسینیه بیت ایشان که نزدیک به یکصد سال محل برگزارى مجالس عزادارى حضرت سید الشهداء(علیه‌السلام) بود در حضور ارادتمندان، همراه با دعا و توسل در شب چهارشنبه انجام شد.
صبح چهارشنبه، بدن ایشان به‌طرف حرم مطهر رضوی تشییع و آیت‌الله میرزا علی فلسفى(رحمه‌الله) بر ایشان نماز گزارد.
حوزه علمیه مشهد با تعطیل دروس و کسبه و اصناف مختلف با تعطیل محل کسب، در این حادثه مولمه نسبت به ایشان اداى احترام کردند.
پس از اقامه نماز در صحن نو (صحن آزادی) و عدم امکان دفن در محل مناسب در آستان قدس رضوى، جنازه به بیت ایشان عودت داده شد و ایشان در حسینیه خانۀ خویش به خاک سپرده شد.
سپس مجالس ترحیم باشکوهى در مشهد مقدس و قم از طرف بیوت مراجع عظیم‌الشأن گذشته و حال بالخصوص از طرف دفتر آیت الله العظمى سیستانى(مدظله) برگزار شد.
تجلیل فوق‌العاده مردم از آیت‌الله مصباح در مراسم مختلف ارتحال ایشان نشان‌گر آن بود که جامعه شیعه هیچ‌گاه خدمتگزاران خود را فراموش نکرده و ارزش خدمت را به‌خوبى مى‌داند، مردم به روحانیون مهذب و خدمتگزاری همچون آیت‌الله مصباح موسوی به دیدۀ پدرى مهربان و دلسوز و طبیبی وظیفه‌شناس مى‌نگریستند که در شدائد ایام و مشکلات روزگار به او پناه مى‌بَرند.
و اما امروز …
هرچند درگذشت آیت‌الله سید محمّدحسین مصباح موسوی ضایعه‌اى جانکاه و جبران‌ناپذیر است؛ اما در ذیل عنایات خاصه حضرت بقیة الله الاعظم(عجل‌الله‌تعالى‌فرجه)، با تأیید و اجازۀ آیت‌الله العظمى آقای سید على سیستانى(مدّظلّه‌العالى) کلیه فعالیت‌هاى بیت معظم مصباح با اشراف و نظارت حجّت‌الاسلام و المسلمین سید محمدباقر مصباح(دامت‌تأییداته) به‌گونه‌اى شایسته ادامه دارد.[۲]